κά παραδείγματα. Λόγω του όγκου του υλικού και του εύρους της υπό εξέταση περιόδου, αυτό θα γίνει με διαφορετικά επίπεδα τεκμηρίωσης: άλλοτε γίνονται αναφορές σε επιστημονική βιβλιογραφία ή κριτικά σημειώματα, άλλοτε η υπογράφουσα αντλεί από προφορικές μαρτυρίες καλλιτεχνών και συστηματι- κών θεατών ή ακολουθεί το προσωπικό της κριτήριο, βασιζόμενη στις δυόμισι περίπου δεκαετίες κατά τις οποίες εγκύπτει ως μελετήτρια στην ιστορία του ΘΟΚ και στις ακόμη περισσό- τερες που παρακολουθεί τις παραστάσεις του. Οι αναφορές στις θεατρικές παραγωγές θα γίνουν με άξονα τη σκηνοθεσία· τα πλήρη στοιχεία των παραγωγών εντοπίζονται σε ειδικό παράρ- τημα στο τέλος της έκδοσης. Ο ΘΟΚ ΑΠΟΤΟΚΟ ΜΙΑΣ ΜΑΚΡΑΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ Η ίδρυση του (ημι-)κρατικού θεάτρου της Κύπρου το 1971 ήταν απότοκο δύο παραγόντων. Ο πρώτος ήταν το αίτημα ανθρώπων της τέχνης και του πνεύματος, που εκφράστηκε πολύ πριν και εντάθηκε αμέσως μετά την Ανεξαρτησία, με δημοσιεύματα στον Τύπο, διαβήματα κ.λπ. Ο δεύτερος παράγοντας ήταν η εξέλιξη της θεατρικής ζωής στο νησί τις δεκαετίες που προηγήθηκαν, κατά τις οποίες πολλοί/ές καλλιτέχνες/ιδες του θεάτρου, οι περισσότερες/οι αυτοδίδακτες/οι ηθοποιοί, υπό αντίξοες συνθήκες, συνέβαλαν προς αυτή την κατεύθυνση.4 Ένα άλμα πραγματο- ποιήθηκε κατά τη δεκαετία του 1960, καθώς η εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας πυροδότησε νέα δυναμική (και) στον χώρο του θεάτρου. Το επαγγελματικό θέατρο του νησιού άρχισε σταδιακά να ωριμάζει, όπως και το αίτημα για την ίδρυση κρατικού θεάτρου. Αξίζει, πιστεύουμε, να γίνει μνεία στους θιάσους που συνέβαλαν στην αποφασιστική εξέλιξη του θεάτρου στην Κύπρο κατά τα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας. Το Θέατρο Τέχνης αποτέλεσε φιλόδοξη προσπάθεια για ανανέωση του θεάτρου, αποτελούμενο από νεότατους ηθοποιούς υπό την καθοδήγηση του σκη- νοθέτη Θάνου Σακκέτα. Ο Οργανισμός Θεατρικής Ανάπτυξης Κύπρου (ΟΘΑΚ) συσπείρωσε, στα πρώτα του βήματα, το μεγαλύτερο μέρος των καλλιτεχνών του θεάτρου. Οι ιδρυτές του είχαν υψηλούς, μακροπρόθεσμους στόχους και το επίπεδο των πρώτων παραστάσεών του έθρεψε πολλές προσδοκίες, που η διαδρομή του δεν επαλήθευσε. Οφείλουμε να διευκρινίσουμε, ανασκευάζοντας σχετικές παρερμηνείες, ότι ο ΟΘΑΚ δεν ήταν ημικρατικό θέατρο, παρά μόνο επιχορηγήθηκε από το κράτος κατά την πρώτη του φάση.5 Πολύπλευρη δραστηριότητα ανέπτυξε ο Βλαδίμηρος Καυκαρί- δης με το Νέο Θέατρο και τον Οργανισμό Μουσικού Θεάτρου, ενώ η βασική προσφορά του Θιάσου Νίκου Σιαφκάλη ήταν οι σύγχρονες προτάσεις ως προς το ρεπερτόριο. Ο Εργατικός Θεα- τρικός Όμιλος της Συνομοσπονδίας Εργατών Κύπρου (ΕΘΟΣ) παρουσίασε κυρίως κυπριακές ηθογραφίες και επιθεωρήσεις, πεδίο στο οποίο επιδόθηκαν πολλοί θίασοι, με σημαντικότερο τον Θίασο Παπαδημήτρη. Αναφέρουμε επίσης τη συμβολή της πρώτης γυναίκας σκηνοθέτριας, της Μόνικας Βασιλείου, τόσο με τις παραγωγές που σκηνοθέτησε όσο και με το δικό της Νέο 4. Για το θέατρο στην Κύπρο πριν από την Ανεξαρτησία βλ. Γ. Κατσούρης, Το θέατρο στην Κύπρο, τόμος Α΄: 1860–1939, τόμος Β΄: 1940–1959, Λευκωσία: χ.ε. 2005. 5. Βλ. Κωνσταντίνου [2006], ό.π., σσ. 154, 277–281. Θέατρο στη Λεμεσό. Στη γενιά των θιάσων της πρώτης περιόδου της Ανεξαρτησίας εντάσσεται και η Πειραματική Σκηνή, που άφησε τη σφραγίδα της μέσα από παραστάσεις πρωτοποριακών έργων σε μικρούς χώρους, λειτουργώντας το διάστημα 1972–1974, παράλληλα με τον νεοϊδρυθέντα ΘΟΚ, ως εναλλακτική πρόταση. Από μέρους της πολιτείας, αξιοσημείωτες ενέργειες αποτέλεσαν η οικοδόμηση του Δημοτικού Θεάτρου Λευκωσίας, το οποίο εγκαινιάστηκε το 1967, και δύο αποφασιστικές κινήσεις που έλαβαν χώρα το 1969. Η πρώτη ήταν η ανάθεση στον σκηνοθέτη Τάκη Μουζενίδη, με την ιδιότητα του εμπειρογνώμονα της UNESCO, της εκπόνησης μελέτης για τη δυνατότητα ίδρυσης κρατικού θεάτρου στην Κύπρο. Πολλές από τις προτάσεις της Έκθεσης Μουζενίδη θα υιοθετηθούν στη συνέχεια κατά την ίδρυση του ΘΟΚ. Η δεύτερη κίνηση ήταν η δημιουργία θιάσου από έναν κρατικό φορέα, το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου, βα- σικός σκηνοθέτης του οποίου ήταν ο Εύης Γαβριηλίδης.6 Στα δύο χρόνια της λειτουργίας του (έως την άνοιξη του 1971) το Θεατράκι του ΡΙΚ, όπως έμεινε στην ιστορία, με το απαιτητικό και πολυσυλλεκτικό ρεπερτόριό του και το υψηλό επίπεδο των πα- ραγωγών του, έδωσε στην πολιτεία το πειστήριο που χρειαζόταν ώστε να διαθέσει το κονδύλι για τη δημιουργία του επίσημου θε- άτρου της Κύπρου. Οφείλουμε εδώ να επισημάνουμε ότι οι ενέρ- γειες του Υπουργείου Παιδείας (που συστάθηκε το 1965), όπως και των φορέων που ασκούσαν πολιτιστική πολιτική πριν από αυτό, αφορούν αποκλειστικά τη θεατρική ανάπτυξη στην ελλη- νοκυπριακή κοινότητα. Η ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ (1971–1974) Με την ψήφιση του νόμου 71 του 1970, ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου καθίσταται νομικό πρόσωπο. Έναν χρόνο αργότερα εγκαινιάζει τη δραστηριότητά του με δύο έργα, επιλεγμένα ώστε να παραπέμπουν παράλληλα στην κλασική αρχαιότητα και στη νεοελληνική πνευματική παραγωγή. Το πρώτο έργο είναι ο Αγαμέμνων (1) του Αισχύλου και ανεβαίνει σε σκηνοθεσία του πρώ- του διευθυντή του Οργανισμού, Νίκου Χατζίσκου,7 στις 18 Νοεμ- βρίου 1971 στο Δημοτικό Θέατρο Λευκωσίας, που ορίζεται ως έδρα της κρατικής σκηνής. Παρατηρούμε ότι ο ΘΟΚ ξεκινά τις παραστάσεις του στα χρόνια της δικτατορίας στην Ελλάδα, με ιδεολογικό σημείο αναφοράς το «εθνικό κέντρο», με δανεισμένα κοστούμια, αντιγραμμένα σκηνικά, πρωταγωνιστές από την Ελ- λάδα (Γρηγόρης Βαφιάς στον επώνυμο ρόλο και Τιτίκα Νικηφο- ράκη ως Κλυταιμνήστρα) και σκηνοθεσία που μιμείται τα πρότυπα του Εθνικού Θεάτρου της Ελλάδας.8 Τη δεύτερη παραγωγή, τον Ποπολάρο του Γρηγόριου Ξενόπου- λου, σκηνοθετεί ο Βλαδίμηρος Καυκαρίδης.9 Κάνει πρεμιέρα δύο μέρες μετά τον Αγαμέμνονα, στο θέατρο Ριάλτο της Λεμεσού, δί- νοντας έτσι το στίγμα του ΘΟΚ ως παγκύπριου θεάτρου, που προτίθεται να προσφέρει τις παραστάσεις του σε όλο το νησί. 6. ΣτΕ: Λεπτομέρειες για την προσφορά του Εύη Γαβριηλίδη και άλλων εμβλη - ματικών μορφών στην ιστορία του ΘΟΚ παρατίθενται στο κεφάλαιο 3. Για τον Γαβριηλίδη βλ. κεφάλαιο 3.6. 7. ΣτΕ: Για τον Χατζίσκο βλ. κεφάλαιο 3.43. 8. ΣτΕ: Για τον Αγαμέμνονα του Χατζίσκου βλ. περισσότερα στο κεφάλαιο 2.1. 9. ΣτΕ: Βλ. κεφάλαιο 3.13. ΘΟΚ: ΜΙΑ ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ ΟΨΗ
RkJQdWJsaXNoZXIy MTUzMzM1NQ==